Bất ngờ về di chỉ văn hóa Sa Huỳnh ở vùng núi

Theo giới chuyên môn thì từ trước đến nay, các hiện vật thuộc văn hóa Sa Huỳnh chỉ xuất hiện ở ven biển miền Trung. Tuy nhiên, quan niệm này có thể đã bị đảo lộn vì mới đây các nhà khảo cổ đã phát hiện nhiều hiện vật Sa Huỳnh ở miền núi, gần với biên giới Việt - Lào.

Tượng ngựa sắt có cách đây 2.000 - 2.500 năm - Ảnh: Hà Đình Nguyên

Tin này thật sự là một cú “sốc” đối với giới khảo cổ Việt Nam.

Vừa qua, người viết được tháp tùng một đoàn nghiên cứu và khai quật thuộc Bảo tàng Văn hóa Việt đã tiến hành đi khảo sát, khai quật thực tế ở xã Tà Bing (H.Nam Giang, Quảng Nam, cách biên giới Việt - Lào 30 km).

Đây là khu vực tái định cư của cộng đồng người dân tộc Cơ Tu, bản làng của họ đang di dời để xây dựng thủy điện A Vương. Trong quá trình san lấp mặt bằng để dựng nhà mới, nhiều người đã phát hiện được những mảnh gốm đất nung, những hạt chuỗi mã não, bình, lọ bằng đất nung còn khá nguyên vẹn.

Tuy nhiên vì không biết đó là đồ cổ nên người ta đập bỏ, vứt đi. Những hạt mã não thì nhặt về cho con nít chơi.

Người dân ở đây cũng đã cung cấp cho đoàn một chiếc nồi bằng đất nung và dẫn tới nơi tìm được chiếc nồi. Đoàn tiến hành khai quật tại khu vực này. Sau nhiều giờ khai quật, đoàn đã may mắn phát hiện được một quần thể các hiện vật được xác định là thuộc nền văn hóa Sa Huỳnh.

Trong quần thể có chiếc “mộ chum” đất nung chứa nhiều hiện vật quý như trang sức, đá quý và đặc biệt là một pho tượng hình ngựa bằng sắt vô cùng đặc sắc.

Con ngựa sắt này được giám định có cách đây 2.000 -  2.500 năm. Ngựa có tư thế đứng, cổ cao. Trên bề mặt có các chi tiết như yên, dây cương thuộc dạng chiến mã. Ngựa cao 46,5 cm, dài 40 cm, nơi rộng nhất 18 cm. Tượng hiện đã gỉ sét, mất tai và gãy 1 chân.

Tuy nhiên, điều mà các nhà khảo cổ băn khoăn là không biết nên xếp con ngựa quý giá này vào dạng nào. Thuộc diện Văn hóa Sa Huỳnh thì cũng đúng bởi nó là vật tùy táng theo mộ chum, nhưng các bộ tộc người xưa khu trú tại miền Trung ngày nay lại không quen dùng chiến mã với đầy đủ yên cương, vậy thì có lẽ tượng xuất phát từ phương bắc rồi vì một lý do nào đó mà “lạc” đến vùng này và được sử dụng làm vật tùy táng?

Tượng ngựa sắt này (đang được lưu giữ tại Bảo tàng Văn hóa Việt) cũng như còn rất nhiều điều thú vị quanh sự xuất hiện của văn hóa Sa Huỳnh ở dãy Trường Sơn vẫn đang chờ sự nghiên cứu của các nhà chuyên môn.